DOHUK/ZAXO KATLİAMININ en-NEDÎM'İN el-FİHRİST'İ EKSENİNDE BİR YORUMU

DOHUK/ZAXO KATLİAMININ en-NEDÎM’İN el-FİHRİST’İ EKSENİNDE BİR YORUMU

İslam klasiklerinden Muhammed b. İshak en-Nedim (ö. 995)’in el-Fihrist adlı ölümsüz eseri, kendisinden binlerce yıl önce vuku bulmuş olaylar dizgesinin coğrafyamızdan süzülerek damıtılmış katrelerini aktararak günümüz olaylarını anlamada bize ışık tutmaktadır.  

20 Temmuz 2022 de Kürdistan Özerk Bölgesinin Dohuk vilayetine bağlı Zaxo kentinin Perex köyünde bir turistik bölgeye obüs top atışları ile yapılan saldırı sonucunda çoğu çocuk ve kadınlardan oluşan dokuz kişinin hayatını kaybetmesi ve yirmiden fazla kişinin yaralanması olayındaki sis perdesinin aralanması konusunda el-Fihrist’teki bazı bilgilere muhtacız. 

en-Nedim’in el-Fihrist’i adlı eserinin Süleymaniye Yazma Eserler kütüphanesindeki nüshası, Prof. Dr. Ramazan Şeşen’in tahkiki ve çevirisi Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın bir takdim yazısı ile 2019 yılında yayımlandı.  

Anılan eserin 7. bölümü; “Felsefeciler, Eski İlimler ve Bu Konularda Yazılan Kitaplara Dair Haberler Hakkındadır” başlığı altında, Yunanlıların Kürdistan’daki kültürel sömürgeciliğinden şöyle söz eder:    

“ (...) Nihayet Yunanlıların hükümdarı İskender ortaya çıktı, Babil ve Fars halkı ödedikleri haracı vermeyince Rumlara (Yunanlılara) ait Makedonya şehrinden (ülkesinden) Fars ülkesine sefere çıktı. Dârâ b. Dâraâ’yı öldürdü, ülkesini istila etti, şehirleri tahrip etti, şeytanlar, ceberut sahipleri tarafından inşa edilen surları, çeşitli binalardaki taşlara ve odunlara nakşedilmiş, yazılmış ilim türlerine dair ne varsa bunları yıkarak, yakarak ve bağlantılarını ayırarak yok etti. İstahr şehrindeki divanlarda, hazinelerde toplanış olan şeylerin kopyasının çıkardı. Bu şeyleri Rumca ve Kıptça’ya çevirdi, ihtiyaç duyulanların kopyalanmasının ardından Farsça ne varsa yaktı. Kuştic adlı nücûm, tıp, tabiat ilimleri hakkında muhtaç olduklarını aldı. Bu kitapları, bulduğu diğer ilimleri, malları, hazineleri, âlimleri Mısır’a gönderdi.”  (en-Nedîm, el-Fihrist, çeviri: Ramazan Şeşen, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. İst-2019, s. 776-778) 

Anılan savaş, miladdan önce 332 yılında, bugün Kürdistan adıyla kristalize olmuş coğrafyada vuku bulan Gaugamela Savaşı’dır. Büyük  İskender (Alexandr  el-Makedonî) ile III. Daryus arasında cereyan etmiş ve İskender’in mutlak galibiyeti ve Asya Kralı olması ile sonuçlanmıştır. İki ordu Mezopotamya ovasındaki bugünkü Arbela/Erbil (Hewlêr) civarında karşılaştıklarından bu savaş bazen Arbela Savaşı olarak da adlandırılmaktadır. 

Bu günkü Batı Medeniyetini temsil eden Antik Yunan’ın ürettiği kültür emperyalizminin boyutları hakkında, el-Fihrist’e çok şeyler borçluyuz.  Merhum Ali Şeriati’nin Eski Yunan Felsefesinin Kürt kültüründen devşirme olduğu tezini, el-Fihrist de doğrulamaktadır. 

20 Temmuz 2022 de Zaxo’ya yapılan karanlık saldırının arkasında, M.Ö. 332 yılında aynı bölgeye yapılan saldırıyı hesap etmek gerekiyor. Hatta, Gaugamela Savaşı’ndan önce de vaki olmuş ve bir türlü bitmek bilmeyen Yunan/Makedon saldırılarını da hesap etmek gerekir. 28 Aralık 2011 gecesi gerçekleştirilen Roboski katlimı da, yakın bir coğrafyada vuku bulmuştu. 

Bu dolayımda Edward Said’in Oryantalizm adlı eserinde sunduğu, Aydınlanma Felsefesi ile Sömürgecilik arasındaki kirli ilişki ağını dikkate almak gerekir. Zira Antik Yunan ile Aydınlanma Felsefesi arasında, birebir bir ilişki vardır.    

                                                                                               Doç. Dr. Ahmet İNAN